Mehtap HALICI
Perakende Günleri 2023, “Dijital Dünya-Yeni Müşteri, Yeni Perakende, Yeni Dönem” ana temasıyla Haliç Kongre Merkezi’nde başladı. Sektörün ve dijital ticaretin geleceğine yön veren çok sayıda yerli ve yabancı konuşmacıyı 9 bin 500’ü aşkın üst düzey yöneticiyi bir araya getiren etkinlikte konuşan Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı Mustafa Gültepe, Türkiye ekonomisinin büyümesi ve refahı geliştirmek için markalı üretim ve ihracatın daha da artması gerektiğini söyledi. Türkiye’nin üretimde bir marka ülke olduğunu vurgulayan Gültepe, “Artık bununla yetinmeyip markaların ülkesi olabilmeliyiz. Sadece BMD üyesi markaların yurt dışında 5 bini aşkın mağazası ve 11 bin civarında satış noktası bulunuyor. Sınırlarımızın ötesinde 17 bine yakın mağaza ve satış noktasına ulaşmak kolay iş değil. Hatta bazı ülkelerde alanlarında pazar lideri konumunda markalarımız var. Önümüzdeki yıllarda kuşkusuz çok daha iyi yerlere geleceğiz. Birçok sektörden küresel markalar çıkaracağız. Markanın çarpan etkisinden daha fazla yararlanmalıyız” dedi.
“Türkiye markasını tanıtıyorlar”
Türkiye’yi ihracatta ilk 10 ülke arasına çıkarma vizyonu ile çalıştıklarını vurgulayan Gültepe, şunları söyledi: “Bu hedefe ulaşmak için mutlaka markalı ihracatımızı artırmamız gerekiyor. Çünkü ihracat markaları, markalar ihracatı doğrudan etkiliyor. Kendi markasıyla ihracat yapan firmalarımız Ar-Ge’ye daha çok önem veriyor. Diğer firmalara göre daha fazla patent başvurusu gerçekleştiriyor. Daha fazla araştırmacı istihdamı sağlıyor. Küresel arenaya çıkan her firmamız aynı zamanda Türkiye markasını da dünyaya tanıtıyor. Bu bilinçle çalışmalarımıza devam ediyoruz.”
“AVM’lerde yıllık israf 10 milyar TL’yi buluyor”
Öte yandan yüksek maliyetler ve enflasyon nedeniyle markaların cirolarında yüzde 100 civarında bir artış olduğunu söyleyen Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) Başkanı Sinan Öncel de, mevzuatta yapılan düzenlemelere rağmen AVM’lerde ödenen genel giderlerin bir türlü şeffaflaşamadığını belirtti. Öncel, “Markalar AVM’lere ayrıca ciro kirası ödüyor. Ciro kirası nedeniyle AVM’lerin gelirlerinde ciddi bir artış olmasına rağmen yüzde 400’e varan kira zammı talepleriyle karşılaşıyoruz. Oysa ciro kiraları yüzde 100 artarken kur artışı yıllık yüzde 35-40’ta kaldı. Yani AVM’lerin kira gelirlerinde döviz bazında net yüzde 60- 65 artış oldu” dedi. AVM’lerde toplam 14 milyon metrekare kiralanabilir alan bulunduğuna dikkat çeken Öncel şöyle devam etti:
“Metrekare başına her ay ortalama 60 TL’lik kayıp ve israf var. Yıllık hesapladığımızda 8-10 milyar TL arasında bir rakam ortaya çıkıyor. Bu parayla her biri 300 mağazalı 30 AVM inşa edilebilir veya 100 metrekarelik 10 bin mağaza açılabilir ya da yenilenebilir. BMD üyesi markalar için uygun koşullarda krediye erişimin de önemli bir sorun olmaya devam ettiğine dikkat çeken Öncel, önümüzdeki günlerde kredi sorununa çözüm bulunacağını ümit ettiklerini sözlerine ekledi.
“Yabancı yatırımcı oranı geriledi”
Alışveriş Merkezi Yatırımcıları Derneği (AYD) Başkanı Nuri Şapkacı de sektördeki yabancı yatırımcı oranın son 5 yılda yüzde 28’lerden 20’lere gerilediği kaydetti. “Yeni yatırımların hayata geçirilebilmesi için tüm tarafların çıkarlarını optimum düzeyde ve uzun vadede koruyacak şekilde kararlar alınması gerekmektedir. Küresel uygulamaların Türkiye’ye uyarlanması, sadece AVM yatırımlarının değil otel, ofis, rezidans ve lojistik gibi diğer ticari gayrimenkul yatırımlarının da gündeme alınmasına olanak sağlayacaktır” diye konuştu. Şapkacı, 2023 yılının ilk çeyreğine ilişkin rakamların tüketicilerin pandemi sonrası sosyalleşme güdüsü ile alışveriş merkezlerine tekrar gitmeye başladığını bildirdi.
“Talepler erkene çekildi”
Zincir Mağazalar Derneği (ZMD) Başkanı Serhan Tınastepe, seçim dönemi olmasına rağmen depremin ve makroekonomik bazı belirsizliklerin etkisiyle 2023 yılının ilk yarısının beklentileri karşıladığının altını çizdi. Tınastepe, “Tüketicilerin özellikle tüketici elektroniği, beyaz eşya, ev ve yaşam kategorilerinde enflasyondan kaçınmak için taleplerini erkene çektiğini gördük. Bu da bu alanlarda işlerin canlılığını sağladı. Bunun dışında çok ciddi bir turizm etkisi görüyoruz.” şeklinde konuştu.
“Artan enerji maliyetleri ile mücadele ediyoruz”
Gıda Perakendecileri Derneği (GPD) Başkanı Alp Önder Özpamukçu, perakendenin GSMH’nın büyümesine iki kat daha fazla etki yapan bir sektör olduğunu kaydetti. Özpamukçu, “Net kar marjlarımız yüzde 2-3 seviyesinde. Bu nedenle gıda perakendecileri olarak maliyetlerimizi bir yandan verimlilikle, tedarik zincirlerin gelişimi ve üretimin takibi ile azaltmaya çalışırken, diğer taraftan da giderleri kontrol etme noktasında artan enerji maliyetleri başta olmak üzere petrol, doğalgaz, nakliye, lojistik ve işgücü maliyetleri ile mücadele ettiğimizi görüyoruz” dedi.
“Otele gelen turistin restoranlara faydası yok”
Tüm Restoranlar ve Turizmciler Derneği (TÜRES) Başkanı Ramazan Bingöl, gastronomi turizminin payının yüzde 30-40 seviyesine çıkartılması gerektiğini belirterek “Otellere gelen turistlerin ne yazık ki kaldıkları şehre, o şehirdeki restoranlara faydası olmuyor. Bizim artık nicelikten çok, niteliğe odaklanarak gurme turizminin sektördeki payını artırmamız gerekiyor” dedi. Türkiye Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Federasyonu Başkanı (TAMPF) Hüseyin Altaş ise perakende sektörünün dijitalleşme alanında büyük bir çaba sarf ettiğini kaydetti.
Sanayici ne istiyor?
“Dünyada ekonomik ve politik olarak değişken süreç ve koşullara tanıklık ediyoruz” diyen Zorlu Holding Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Zorlu, Türkiye’nin dünyadaki güçlü konumunu koruyabilmek için teknoloji ve inovasyonla katma değer üreten ekonomik yapısını özellikle sanayide gerçekleştireceği yatırımlarla desteklemesi gerektiğini vurguladı. Katma değerli ihracatı tüm ekonominin ana unsuru haline getirmek gerektiğine dikkat çeken Zorlu, “Bu konuda dünya çapında başarılı şirketlerimiz var. Diğer taraftan dünyada da yaşanan gelişmeleri yakından takip etmeliyiz. Sanayisiz bir ülke düşünülemez. Sanayi istihdam ve ihracat demek. O nedenle sanayimizi ihracat odaklı olarak dönüştürmeliyiz. Bunun merkezinde de daha fazla katma değer üretmek olmalı. Ekonomimize katkı sağlayan tüm şirketler için hazırlanacak teşvik politikalarıyla topyekûn bir değişim ve dönüşüm sağlamalıyız” dedi. Zorlu’ya göre bu, Türkiye’yi yeni dünya düzeninde katma değerli ihracat yapan ve sürdürülebilir büyüme sağlayan bir ülke haline getirecek.
“Artık rekabetçilikte sanayi odaklı, üretim odaklı yeni bir hikâye yazmalı, büyümeden ziyade kalkınma odaklı bir ekonomik modele geçmeliyiz” diyen TÜRKONFED Başkanı Süleyman Sönmez, asıl gündem olan ekonomiye dönülmesi gerektiğini vurguladı. İş dünyasının finansmana erişim ve genel ekonomik beklentilerini ölçmek üzere yılın her çeyreğinde yaptıkları anketin 2023 yılı ilk çeyrek sonuçlarını açıklayan Sönmez, bu dönemde her 4 işletmeden 3’ünün krediye erişmekte zorlandığını, her 10 işletmeden 8’inin ise uygulanan mali ve finansal tedbirlerden olumsuz etkilendiğini söyledi. Sönmez, “Çıkan sonuç, başta KOBİ’ler olmak üzere işletmeler açısından 2022 yılından bu yana şartların daha da ağırlaştığını gösteriyor. Her 3 işletmeden 1’i işletme sermayesi ihtiyacını banka kredileri veya tedarikçi ve müşterilerinden aldığı finansman ile karşılıyor. Her 4 işletmeden 3’ü krediye erişimin zorlaştığını ifade ediyor. Seçim öncesi açıklanan 350 milyar TL’lik KGF kredilerinin miktarını yeterli görmeyenlerin oranı yüzde 85 olurken, işletmelerin yüzde 74’ü de KGF kredilerine erişimin zorlaştığını belirtiyor.”
Türkiye Makine Federasyonu (MAKFED) Başkanı Adnan Dalgakıran, cari açığı orta ve uzun vadede çözecek bir politikanın ortaya konması ve kararlılıkla uygulanması gerektiğinin altını çizdi. Dalgakıran, ciddi teşviklere rağmen, sanayi üretimini orta ve yüksek teknolojili üretime yönlendirilmediğini söyledi. Dalgakıran, “Yurt dışından orta ve yüksek teknoloji yatırımı yapacak şirketleri çekelim. Nitelikli insan kaynağını yurt içinde kalması için ikna etmeliyiz. Uzun vadeli düşük faizli kredilerin de yatırımları özendireceğini düşünüyoruz” dedi. Krediye erişimin zorlaştırılmaması, döviz kurunun da gerçek değerine ulaşması gerektiğini söyleyen Dalgakıran, “Sene başından beri döviz artışı yüzde 10’da kalırken, TL bazı maliyetler yüzde 50 arttı. Bu da ihracatçının artık para kazanamaz, rekabet edemez hale gelmesine neden oluyor. Ana problem cari açık olduğuna göre, ülkeye giren dövizi yükseltmek, çıkan dövizi de azaltmalıyız. Ara malı ithalatı giderek yükseliyor. Kurların düşük kalması, üretmek yerine dışarıdan ithal etmeyi özendiren bir durum. İçinde bulunduğumuz durumla tam bir tezat teşkil ediyor” dedi. Türkiye’nin ithal ettiği ürünlerin yüzde 70’ini, iç piyasada ürettiği halde ithal ettiğini söyleyen Dalgakıran, Türk sanayisini orta ve yüksek teknolojilere taşıyacak sektörlerin makine, elektronik ve yazılım sektörü olduğunu belirtti.
Yeni ekonomi yönetiminin odak noktasının ‘üretim’ olması gerektiğini söyleyen Türkiye Un Sanayicileri Federasyonu (TUSAF) Başkanı Haluk Tezcan, finansman desteklerinin de üretim ve istihdam odaklı olması gerekliliğine işaret etti. Tezcan, bölgelere göre değil sektörlere göre teşvik verilmesini istedi. Tezcan, “Hangi sektörler katma değer yaratacaksa o sektöre teşvik sistemine geçilmeli. Türkiye’de un fabrikası fazlalığı var. Un fabrikasına teşvik verilmesi bir anlam ifade etmiyor. Türkiye’nin üretemeyip ithal ettiği sektörlerde üretimi artıracak işletmelerin desteklenmesi gerekiyor. İthalatı azaltıp üretimi artıracak alanlarda gelişmeliyiz” dedi. Gıda sektörünün yılda 1 milyar dolardan fazla ithalatı olduğuna dikkat çeken Tezcan, şunları söyledi: “Hangi ürünler yapılacaksa belirlenip onlara teşvik sağlanmalı. Ürettiğimiz fındık, üzüm, buğday unu gibi ürünleri markalaştırıp dünya sofralarına ulaştırmalıyız. Kimya ve atık sektörü olarak yapabileceğimiz birçok farklı yatırım alanlarımız var. Örneğin cip üretimi var, burada hükümetin bir politikası olmalı.”
Yeni dönemde verilen teşviklerin bölgeselden çok Türkiye’nin ihtiyaçlarına ve katma değerli üretim odaklı olması gerektiğine işaret eden PAGEV Başkanı Yavuz Eroğlu, “Türkiye’nin şu anda asıl ihtiyacı ürün üretmek. Teşvik modeli seçilirken özellikle teknoloji odaklı olmalı” dedi. Türk iş dünyasının şu anda asıl probleminin finansal kaynak olduğunu kaydeden Eroğlu, sınırlı kaynaklar nedeniyle de orta ve yüksek teknoloji ürünlerinin krediye ulaşımının kolaylaştırılması gerektiğini belirtti.
İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamülleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) eski Başkanı Murat Akyüz, cari açığın azaltılmasına vurgu yaptı. Türk Lirası bazlı maliyetlerin arttığına işaret eden Akyüz, sanayicinin enerji maliyetlerini aşağıda çekmede yenilenebilir enerji kaynaklarının önemine vurgu yaptı. Murat Akyüz, şunları söyledi: “GES ve RES gibi güneş ve rüzgar santrallerine sanayicinin erişmesi çok zor olmaya başladı. Kiralık alanlar var ancak, buradaki üretimleri taşıyacak elektrik hatları yok. Sanayici GES ve RES’le yapmak istediği enerji yatırımlarını yapamaz hale geldi. Bunu finansmanıyla ilgili de sıkıntılar var. Öte yandan şirketlerimizi biran önce karbon nötr hale getirmek için elektrikli araçlara teşvik vermeliyiz. Firmaların yatırımlarına teşvik edici uzun vadeli yeni politikalar belirlemeliyiz. Orta yüksek teknolojili ürün yatırımlarına daha yüksek teşvik vermeliyiz. Bugün domates, salça üreticisiyle, domatesten likopeni çekip kanser tedavisinde kullanan ya da vitamin üretenlere aynı teşvik veriliyor. Teknoloji seviyelerine göre teşvik mekanizmaları oluşturulmalı. Üretilen bir ürün varsa, üretilmeyen bir ürün için teşviklerle yönlendirici olunmalı. ‘Sen farklı bir şey yap ona göre teşvik verelim’ gibi yönlendirme yapılması gerekiyor.”
