Ekonomilerin Kovid-19 salgınının tesirlerinden toparlanmaya başlamasıyla birinci olarak 2021 yazında tesirini gösteren arz-talep dengesizliği, doğalgaz piyasalarında Rusya’nın Ukrayna’da başlattığı savaş sonrası krize dönüştü.
Yaz aylarında çok sıcak hava nedeniyle elektrik talebinin ve hasebiyle elektrik üretiminde gaz kullanımının artması ve Rusya’nın yaptırımlara karşılık olarak Avrupa’ya gaz akışını büyük ölçüde azaltması, tedarik kısıtının yaşandığı gaz piyasalarında yaklaşık son iki yıldır kriz ortamının hakim olmasına yol açtı.
Yaz periyodunda konutlardaki gaz tüketimi düşse de bir sonraki kışa hazırlık için gaz depolarının doldurulmasıyla fiyatlar tüm vakitlerin en yüksek düzeyine ulaştı.
Avrupa’da en fazla derinliğe sahip Hollanda merkezli doğalgaz ticaret noktası TTF’de süreç gören vadeli kontratların fiyatı birinci artışların başladığı Ağustos 2021’de bir megavatsaat için 18,6 euro düzeyinden Ağustos 2022’de 346 euroya kadar çıktı. Kelam konusu fiyat, savaşın başlamasından evvelki gün olan 23 Şubat’ta ise 87 euro düzeyindeydi.
Fiyatlar, tepeyi görmesinin akabinde bilhassa Avrupa’da gaz talebinin düşürülmesi ve rekor sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ithalatına bağlı olarak düşme eğilimine girse de 2016-2020 ortalamasına nazaran hâlâ yüksek düzeyde bulunuyor.
Mayıs vadeli kontratlarda bir megavatsaat gazın fiyatı 40 euro düzeyinden süreç görüyor.
Uluslararası Güç Ajansı (UEA) bilgilerine nazaran, OECD Avrupa ülkelerinde doğal gaz talebi bu yılın birinci çeyreğinde yüzde 13 gerilerken, Rusya’nın AB’nin gaz ve LNG ithalatındaki hissesi yüzde 10’un altına düştü.
“Rusya’nın Avrupa’ya gaz akışı bu yıl 35 milyar metreküp daha düşebilir”
Devam eden tedarik sıkışıklığına karşın düşük seyreden talep, gaz depolarındaki yüksek doluluk oranları ve fiyatlardaki oynaklık riskinin azalmasına bağlı olarak piyasalar dengelenme eğiliminde bulunuyor.
Öte yandan, uzmanlar gaz depolarının doldurulmaya başlanmasının beklendiği mayıs ve yaz devri için “tedbirli iyimser” olunması gerektiği ihtarında bulunuyor.
IEA Doğal Gaz Analisti Gergely Molnar, savaş sonrası tedarik sıkışıklığının akabinde doğalgaz piyasalarında kıymetli ölçüde rahatlama görüldüğünü ve Asya’daki zayıf rekabet sayesinde Avrupa’nın yüksek düzeyde LNG almaya devam ettiğini söyledi.
Düşük seyreden talebin de piyasa dinamiklerini rahatlattığını lisana getiren Molnar, şöyle devam etti:
“Yine de tedarik tarafında hala sıkışıklık olduğunu söyleyebiliriz. Bunun nedeni de Rusya’nın OECD Avrupa ülkelerine gaz akışını bu yıl büyük ölçüde düşüreceğine yönelik öngörülerimiz. Rusya’nın OECD Avrupa ülkelerine gaz tedarikini yaklaşık 35 milyar metreküp daha azaltacağını öngörüyoruz. Bu ülkelerin LNG tedarikinde ise 20-25 milyar metreküp artış bekliyoruz. Bu artış, Rus gazındaki düşüşü büsbütün karşılamak için kâfi olmayacağından arz tarafında sıkışıklık yaratabilir.”
Geçen yıla nazaran yüzde 50 daha az gereksinim duyacak
Molnar, şu anda AB gaz depolarının yüzde 57 ile son 5 yıl ortalamasının üzerinde doluluğa sahip olduğunu belirterek, bu sayede AB’nin, gaz depolarını gelecek kış öncesi yüzde 90 doluluğa ulaştırmak için geçen yıla nazaran yüzde 50 daha az gaza gereksinim duyacağını söz etti.
Depoları doldurmada daha az gaza muhtaçlık duyulacağı için fiyatlardaki oynaklık açısından risklerin de azaldığını kaydeden Molnar, “Doğalgaz fiyatları geçen yıl aralık ayındaki düzeyine nazaran yüzde 70 geriledi ve piyasada yine dengelenme eğilimi var. Fakat, mevcut fiyat düzeyleri 2016-2020 devrindeki ortalamaya nazaran yüksek. Yani, hala izafî olarak yüksek gaz fiyatlarının olduğu bir ortamdayız. Tekrar de önlemli bir optimistlik içinde olmalıyız. Piyasa dinamikleri rahatlarken, bu uygunlaşan görünüm Avrupa’yı piyasa tansiyonlarını azaltmak için gerekli tedbirlerden uzaklaştırmamalı” diye konuştu.
“Tedarik tarafındaki sıkışıklık yönetilebilir durumda”
Enerji İktisadı ve Finansal Tahlil Enstitüsü (IEEFA) Avrupa Analisti Ana Maria Jaller-Makarewicz ise nisanda hava sıcaklığının düşük seyretmesi nedeniyle gaz talebinin beklenenden fazla olduğunu ama depolardaki yüksek doluluk oranının sürdüğünü söyledi.
Hava sıcaklıklarının artmasıyla Avrupa’da gelecek aydan itibaren depoların doldurulmaya başlanmasını beklediklerini tabir eden Jaller-Makarewicz, “Tedarik tarafında sıkışıklığın sürdüğünü lakin durumun yönetilebilir olduğunu söyleyebiliriz” dedi.
Jaller-Makarewicz, Avrupa’nın LNG tedarikinin yüksek seyretmeye devam ettiğini belirterek, güç krizinin yaşandığı yaklaşık son iki yılda LNG’nin global bir emtia haline dönüştüğünü lisana getirdi.
LNG’nin global bir emtia haline gelmesiyle fiyatlarının dünyadaki gelişmelerden etkilendiğini kaydeden Jaller-Makarewicz, “Çin’in LNG talebindeki büyümeye ait belirsizlikler ve birtakım Asya ülkelerinin LNG ithalatında meseleler yaşaması, Avrupa’nın LNG alımlarını daha inançlı hale getiriyor. Bu nedenle, LNG fiyatları da hava kaidelerinden öbür ülkelerin ithalatına kadar birçok faktöre bağlı. Bu yaz da fiyatlar görece yüksek olabilir lakin harikulâde bir durum yaşanmadığı sürece Ağustos 2022’deki rekor düzeylerin görüleceğini düşünmüyorum” değerlendirmesinde bulundu.
Öte yandan Jaller-Makarewicz, Avrupa’nın LNG ithalatında Rusya’nın hissesinin yüzde 13 ile yüksek bir düzeyde bulunduğu bilgisini paylaşarak, “Avrupa’da hükümetler bazında Rus LNG alımı durdurulmak istense de özel şirketler bu ithalatı yapıyor ve onların da belirli kontratları var” dedi.
IEEFA bilgilerine nazaran, geçen yıl Avrupa’da Fransa en büyük Rus LNG ithalatçısı olurken, bunu İspanya, Birleşik Krallık, Hollanda, Türkiye, İtalya ve Belçika izledi. Belçika, Rusya’dan LNG ithalatını yüzde 136 ile 2022’de bir evvelki yıla nazaran en fazla artıran ülke oldu.
Fransa Rus LNG alımlarını geçen yıl yüzde 96, Hollanda yüzde 94, Litvanya yüzde 88 ve Birleşik Krallık yüzde 71 artırdı.