Hamide HANGÜL
İklim kriziyle mücadele eden Avrupa Birliği (AB), döngüsel ekonomide adımlarını giderek sıklaştırıyor. Yeşil Mutabakat ile 2050 yılına kadar karbon emisyonlarını sıfırlamayı hedefleyerek, enerjiyi, suyu hoyrat kullanan, çöp yığınlarına neden olan, geri dönüştürülmeyen ürünlere sınırda karbon vergisi getirmeye hazırlanan Birlik, şu anda gıdayla temas eden ambalajların geri dönüşümüne odaklandı. Bu kapsamda AB’nin, 10 Ekim 2022 tarihinde yayımladığı “Gıda ile Temas Eden Geri Dönüştürülmüş Plastik Malzemeler” yönetmeliğinde geçiş ve hazırlık süreci 10 Temmuz 2023’te doluyor. Söz konusu yönetmelikle, çöp dağlarına neden olan tabaktan süt şişesine kadar gıdayla temas eden tüm plastik ürünlerin dekontaminasyon (arındırıcı) cihazdan geçerek, gıda ambalajlında tekrar geri dönüşüm hammaddesi olarak kullanılması zorunlu kılındı. Bu teknolojileri kullanarak ihracat yapacak firmalara geçiş süreci tanınmıştı. Süreyi kaçıranların pazarda yer alması Birlik tarafından zorlaştırılacak. Sanayiciler, Türkiye’de üretimi olmayan dekontaminasyon cihazı için yurt dışına gitmeye başladığını söyledi.
Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi devrede
Türk Plastik Sanayicileri Araştırma Geliştirme ve Eğitim Vakfı (PAGEV) Başkanı ve TOBB Plastik, Kauçuk ve Kompozit Sanayi Meclisi Başkanı olan ve Avrupa Plastik Üreticileri Birliği (EuPC) Yönetim Kurulu’nda Türkiye’yi temsil eden Yavuz Eroğlu, Avrupa Birliği’nin (AB), gıdayla temas eden ambalaj ve ambalaj atıklarına ilişkin yönetmeliğine işaret ederek, “Tekrar hammadde olarak kullanılabilmesi için öncelikle bir dekontaminasyon işlemine tabi olması gerekiyor” dedi. Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi’nin (EFSA) de devrede olduğunu söyleyen Eroğlu, “Siz bir dekontaminasyon cihazı üretiyorsanız AB’ye başvuruda bulunuyorsunuz” dedi.
Hazırlık dönemi bitiyor
İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) Yönetim Kurulu Başkanı Adil Pelister, Avrupa Birliği’nin ilgili yönetmeliğinde 10 Temmuz’da geçiş ve hazırlık döneminin sona ereceğine işaret ederek, “Uygulamaya geçiş başlıyor” dedi. Yönetmeliğin esas amacının gıda güvenliğini sağlamak olduğunu belirten Pelister, sözlerini şöyle sürdürdü: “Bu kapsamda, gıda ile temas eden plastik ambalajlarda geri dönüştürülmüş hammadde kullanımı ve etiketleme anlamında yönetmeliğe uyum sağlanması AB’ye ihracat yapacak ihracatçı firmalarımız açısından önem taşıyor. İnovasyon, Ar-ge’ye önem veren teknolojik alt yapısını yenileyen, dijitalleşmeyi ve döngüsel ekonomiyi benimseyen yatırımlar rekabette fırsat sağlayacaktır.” Uygulamanın en çok kimleri etkileyeceği konusunda Pelister, “En çok gıdacılar, ham ambalajcılar, insanların kullandığı ambalajın paketlendiği yerler” diye yanıt verdi. Pelister, 2022’de yapılan 10,25 milyar dolar ihracatın 3,88 milyar dolarının plastik ambalaj, 3,19 milyar dolarının plastik hammaddeden geldiğine işaret ederek, “2023’de 12 milyar doları ihracat öngörüyoruz” dedi.
Söz sahibi olmak istiyoruz
Ev ve Mutfak Eşyaları Sanayicileri ve İhracatçıları Derneği (EVSİD) Başkanı Talha Özger, Avrupa Birliği’nin (AB) direktifinin plastik mutfak eşyalarını da kapsadığına işaret etti. Sektörün AB ülkelerine ihracatının yüzde 50’nin üzerinde olduğunu belirten Özger, ihraç edilen ürünler arasında saklama kapları, karıştırıcılar, kevgir, su içilen kaplar gibi çok sayıda ürünün geldiğini, üreticilerin de yeni uygulamalara yönelik üretim yapmak için çalıştığını söyledi. Özger, “AB normlarına göre ürün geliştiriyorlar. O nedenle biz, bu tarz değişikliklere ayak uydurup, pazarda söz sahibi olmak istiyoruz” dedi.
Hurda cam, plastik kağıtta tedarik savaşı yaşanabilir
Geri Dönüşümcüler ve Geri Kazanımcılar Derneği (GEKADER) Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı İsmail Turhan, atığın Avrupa’da stratejik değerinin arttığını söyledi. Türkiye’nin, Avrupa standartlarında, geri dönüşümden hammadde üretebilecek kapasitede olduğunu belirten Turhan, bu pozisyonun korunması için geri dönüştürülebilir hurdaya erişiminin sürmesi gerektiğini vurguladı. En önemli görevin hane halklarına düştüğüne işaret eden Turhan, sözlerini şöyle sürdürdü: “Dünya tarihine bakıldığında, yeraltı madenleri için medeniyetler tarih boyunca savaşmışlar. Bugün yer üstü madeni olarak nitelendirdiğimiz cam, plastik, ambalaj, kâğıt gibi geri dönüştürülebilir hurda için belki de ekonomik ve ticari manada tedarik savaşları başlayacak. Birçok ülke geri dönüşüme yatırım yaparak tesislerinde hurda işlemek için gücünü kullanacak. Bizde de kaynağında ayrıştırmada daha da bilinçli bir hale gelmemiz gerekiyor.”
Karar 10 bin Türk firmasını etkiler
Akyüz Plastik Yönetim Kurulu Başkanı Murat Akyüz, AB’nin plastikler konusunda bir adım öteye geçtiğini ve geçiş süreci 10 Temmuz’da dolacak yeni mevzuatla, gıdayla temas edecek ambalajlarda geri dönüşümü zorunlu hale getirdiğini söyledi. Akyüz, sözlerini şöyle sürdürdü: “10 Temmuz 2023’e kadar bu konuda kayıtların yapılmasını istedi. Bu konuda gıdaya uygun, geri dönüşümlü ambalaj kullanacağız diyen firmaların kayıtlarını alıyor. Sonra o süreçleri tek tek takip edecek. Yani 10 Temmuz’a kadar ‘kaydı bitir, birlikte devam edelim’ diyor. O nedenle bu teknolojileri kullanarak ihracat yapacak firmaların kayıt yaptırması gerekiyor. Kayıt olmazsa ürünün pazara girişi zorlaşacak. Kim daha ataksa pazar oraya doğru kayacak. 10 bin firmayı etkileyebilir” dedi. Akyüz, Türkiye’de dekontaminasyon cihazların üretimi olmadığını, firmaların ithal etmek zorunda kaldığını sözlerine ekledi.
Plastik ithalatına 4 ayda 5,6 milyar $
Türkiye’nin en çok ithal ettiği ürünler arasında plastikler ve mamulleri 7’inci sırada yer alıyor. Bu yıl ocak-nisan dönemini kapsayan ilk dört ayda 5,6 milyar dolarlık ithalatı gerçekleşti.
Sanayici ne istiyor?
“Dünyada ekonomik ve politik olarak değişken süreç ve koşullara tanıklık ediyoruz” diyen Zorlu Holding Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Zorlu, Türkiye’nin dünyadaki güçlü konumunu koruyabilmek için teknoloji ve inovasyonla katma değer üreten ekonomik yapısını özellikle sanayide gerçekleştireceği yatırımlarla desteklemesi gerektiğini vurguladı. Katma değerli ihracatı tüm ekonominin ana unsuru haline getirmek gerektiğine dikkat çeken Zorlu, “Bu konuda dünya çapında başarılı şirketlerimiz var. Diğer taraftan dünyada da yaşanan gelişmeleri yakından takip etmeliyiz. Sanayisiz bir ülke düşünülemez. Sanayi istihdam ve ihracat demek. O nedenle sanayimizi ihracat odaklı olarak dönüştürmeliyiz. Bunun merkezinde de daha fazla katma değer üretmek olmalı. Ekonomimize katkı sağlayan tüm şirketler için hazırlanacak teşvik politikalarıyla topyekûn bir değişim ve dönüşüm sağlamalıyız” dedi. Zorlu’ya göre bu, Türkiye’yi yeni dünya düzeninde katma değerli ihracat yapan ve sürdürülebilir büyüme sağlayan bir ülke haline getirecek.
“Artık rekabetçilikte sanayi odaklı, üretim odaklı yeni bir hikâye yazmalı, büyümeden ziyade kalkınma odaklı bir ekonomik modele geçmeliyiz” diyen TÜRKONFED Başkanı Süleyman Sönmez, asıl gündem olan ekonomiye dönülmesi gerektiğini vurguladı. İş dünyasının finansmana erişim ve genel ekonomik beklentilerini ölçmek üzere yılın her çeyreğinde yaptıkları anketin 2023 yılı ilk çeyrek sonuçlarını açıklayan Sönmez, bu dönemde her 4 işletmeden 3’ünün krediye erişmekte zorlandığını, her 10 işletmeden 8’inin ise uygulanan mali ve finansal tedbirlerden olumsuz etkilendiğini söyledi. Sönmez, “Çıkan sonuç, başta KOBİ’ler olmak üzere işletmeler açısından 2022 yılından bu yana şartların daha da ağırlaştığını gösteriyor. Her 3 işletmeden 1’i işletme sermayesi ihtiyacını banka kredileri veya tedarikçi ve müşterilerinden aldığı finansman ile karşılıyor. Her 4 işletmeden 3’ü krediye erişimin zorlaştığını ifade ediyor. Seçim öncesi açıklanan 350 milyar TL’lik KGF kredilerinin miktarını yeterli görmeyenlerin oranı yüzde 85 olurken, işletmelerin yüzde 74’ü de KGF kredilerine erişimin zorlaştığını belirtiyor.”
Türkiye Makine Federasyonu (MAKFED) Başkanı Adnan Dalgakıran, cari açığı orta ve uzun vadede çözecek bir politikanın ortaya konması ve kararlılıkla uygulanması gerektiğinin altını çizdi. Dalgakıran, ciddi teşviklere rağmen, sanayi üretimini orta ve yüksek teknolojili üretime yönlendirilmediğini söyledi. Dalgakıran, “Yurt dışından orta ve yüksek teknoloji yatırımı yapacak şirketleri çekelim. Nitelikli insan kaynağını yurt içinde kalması için ikna etmeliyiz. Uzun vadeli düşük faizli kredilerin de yatırımları özendireceğini düşünüyoruz” dedi. Krediye erişimin zorlaştırılmaması, döviz kurunun da gerçek değerine ulaşması gerektiğini söyleyen Dalgakıran, “Sene başından beri döviz artışı yüzde 10’da kalırken, TL bazı maliyetler yüzde 50 arttı. Bu da ihracatçının artık para kazanamaz, rekabet edemez hale gelmesine neden oluyor. Ana problem cari açık olduğuna göre, ülkeye giren dövizi yükseltmek, çıkan dövizi de azaltmalıyız. Ara malı ithalatı giderek yükseliyor. Kurların düşük kalması, üretmek yerine dışarıdan ithal etmeyi özendiren bir durum. İçinde bulunduğumuz durumla tam bir tezat teşkil ediyor” dedi. Türkiye’nin ithal ettiği ürünlerin yüzde 70’ini, iç piyasada ürettiği halde ithal ettiğini söyleyen Dalgakıran, Türk sanayisini orta ve yüksek teknolojilere taşıyacak sektörlerin makine, elektronik ve yazılım sektörü olduğunu belirtti.
Yeni ekonomi yönetiminin odak noktasının ‘üretim’ olması gerektiğini söyleyen Türkiye Un Sanayicileri Federasyonu (TUSAF) Başkanı Haluk Tezcan, finansman desteklerinin de üretim ve istihdam odaklı olması gerekliliğine işaret etti. Tezcan, bölgelere göre değil sektörlere göre teşvik verilmesini istedi. Tezcan, “Hangi sektörler katma değer yaratacaksa o sektöre teşvik sistemine geçilmeli. Türkiye’de un fabrikası fazlalığı var. Un fabrikasına teşvik verilmesi bir anlam ifade etmiyor. Türkiye’nin üretemeyip ithal ettiği sektörlerde üretimi artıracak işletmelerin desteklenmesi gerekiyor. İthalatı azaltıp üretimi artıracak alanlarda gelişmeliyiz” dedi. Gıda sektörünün yılda 1 milyar dolardan fazla ithalatı olduğuna dikkat çeken Tezcan, şunları söyledi: “Hangi ürünler yapılacaksa belirlenip onlara teşvik sağlanmalı. Ürettiğimiz fındık, üzüm, buğday unu gibi ürünleri markalaştırıp dünya sofralarına ulaştırmalıyız. Kimya ve atık sektörü olarak yapabileceğimiz birçok farklı yatırım alanlarımız var. Örneğin cip üretimi var, burada hükümetin bir politikası olmalı.”
Yeni dönemde verilen teşviklerin bölgeselden çok Türkiye’nin ihtiyaçlarına ve katma değerli üretim odaklı olması gerektiğine işaret eden PAGEV Başkanı Yavuz Eroğlu, “Türkiye’nin şu anda asıl ihtiyacı ürün üretmek. Teşvik modeli seçilirken özellikle teknoloji odaklı olmalı” dedi. Türk iş dünyasının şu anda asıl probleminin finansal kaynak olduğunu kaydeden Eroğlu, sınırlı kaynaklar nedeniyle de orta ve yüksek teknoloji ürünlerinin krediye ulaşımının kolaylaştırılması gerektiğini belirtti.
İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamülleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) eski Başkanı Murat Akyüz, cari açığın azaltılmasına vurgu yaptı. Türk Lirası bazlı maliyetlerin arttığına işaret eden Akyüz, sanayicinin enerji maliyetlerini aşağıda çekmede yenilenebilir enerji kaynaklarının önemine vurgu yaptı. Murat Akyüz, şunları söyledi: “GES ve RES gibi güneş ve rüzgar santrallerine sanayicinin erişmesi çok zor olmaya başladı. Kiralık alanlar var ancak, buradaki üretimleri taşıyacak elektrik hatları yok. Sanayici GES ve RES’le yapmak istediği enerji yatırımlarını yapamaz hale geldi. Bunu finansmanıyla ilgili de sıkıntılar var. Öte yandan şirketlerimizi biran önce karbon nötr hale getirmek için elektrikli araçlara teşvik vermeliyiz. Firmaların yatırımlarına teşvik edici uzun vadeli yeni politikalar belirlemeliyiz. Orta yüksek teknolojili ürün yatırımlarına daha yüksek teşvik vermeliyiz. Bugün domates, salça üreticisiyle, domatesten likopeni çekip kanser tedavisinde kullanan ya da vitamin üretenlere aynı teşvik veriliyor. Teknoloji seviyelerine göre teşvik mekanizmaları oluşturulmalı. Üretilen bir ürün varsa, üretilmeyen bir ürün için teşviklerle yönlendirici olunmalı. ‘Sen farklı bir şey yap ona göre teşvik verelim’ gibi yönlendirme yapılması gerekiyor.”
