Sosyal etki ve insan ilişkileri söz konusu olduğunda kimin kimi etkilediği sorusu oldukça önemlidir. Etkileyen kişiye etki ajanı, etkilenen kişiye ise hedef diyebiliriz. Sosyal güç, bireyin başkalarını etkileyebilme potansiyeline denir. Kişiler sosyal güç aracılığıyla diğerlerinin duygu, düşünce ve davranışlarını etkileyebilmektedir. Ödül, ceza, enformasyon, uzmanlık, özdeşlik ve meşru güç olmak üzere altı tip sosyal güçten bahsedilebilir. Kripto paralar ve fenomenler bağlamında incelemek istersek enformasyon, uzmanlık ve özdeşlik güçlerinin oldukça etkili olduğunu söyleyebiliriz.
Enformasyon gücünde etki ajanı hedefe onun ihtiyaç duyduğu bilgileri sunarak davranışlarını değiştiriyordur. Örneğin RENDER, dijital medyadan oyun dünyasına birçok alanda kullanıcılara yüksek performanslı, merkezi olmayan GPU işlem gücü sunmakta ve işlevselliği oldukça artırmaktadır. Sanal gerçeklik gibi birçok alanda yıllardır ön plandadır. Birçok büyük şirket tarafından desteklenmektedir.
Enformasyonun büyüleyici gücü
Yukarıdaki detaylı bilgileri sizlere sunarak enformasyon gücünden yararlanmış oldum. RENDER’ın alandaki işlevlerinden bahsettim ve eğer gelecekte siz yüksek GPU gücünün, yapay zekanın veya sanal gerçeklik gibi projelerin yararlı olabileceğini düşünüyorsanız verdiğim bilgilerden etkilenmeniz olasıdır. Bu aşamada tehlikeli olan nokta şu: Sunulan bilgilerden etkilenmeniz için bu konularda bilgi sahibi olmanıza gerek yok. Rastgele bilgiler dahi bizi etkileyebiliyor, bilişsel kısayollarla ilgili yazımızda bu konuya değineceğiz.
Benzer şekilde bazı fenomenler gerçek olmayan ya da havalı sözlerle reklamını yaptıkları ürünlere dair bilgiler sunabilmektedir. Anlaşılabileceği üzere enformasyon gücü doğru kaynaklar tarafından geldiğinde yararlı olabilirken bilmediğiniz bir alanda etkilenmeye çok müsait olduğunuzdan size zarar da ettirebilir. Özellikle Türkiye’de birçok kişinin medya ve finans okuryazarlığının olmadığı düşünüldüğünde sunulan bilgileri araştırmayacağı, Twitter’dan okuduğu şeylere inanarak yatırım yapacağı düşünülebilir. Dolayısıyla bu konuda dikkatli olmak ve her okuduğunuz şeye inanmayarak kaynağını araştırmanız, hatta bu bilgiyi sunan kişilerden talep etmeniz gerekmektedir.
Son olarak bazı kripto fenomenleri token ekonomisi üzerinden bu bilgileri verirken bazıları ise çok basit örneklerle de enformasyon gücünden yararlanabilir. Örneğin PEPE için birçok kez “Yeni Doge ve Shiba” diye anıldığını duymuşuzdur. İlgili memecoin’lerin herhangi bir projeleri olmadığı, yalnızca topluluk coin’leri olduğu düşünüldüğünde bu bilgi bile yeterli olacaktır.
Uzmanlık gücünde etki ajanı hedefe onun bilmediği bilgileri nasıl bildiğini göstermekte, yaptığı birikim ve deneyimleri aracılığıyla kişinin davranışlarını etkilemektedir. En basit örnekle bir diş macunu reklamında diş doktoru oynatılması uzmanlık gücünden yararlanıldığı anlamına gelmektedir. Sertifikasyonla birlikte sunulduğunda etki gücü artmaktadır. Örneğin aynı reklamda kişinin arkasında diş hekimliği diplomasının bulunması ekstra güven vermektedir.
Diploma görevi gören kazanç tabloları
Kripto paralar bağlamında incelediğimizde birçok fenomenin aynı zamanda eğitim içerikleri olduğunu görmekteyiz. Sattıkları eğitimlerle birlikte aslında kişilere bu konunun uzmanı olduklarını, verdikleri yatırım kararlarını neye dayandırdıklarını ve onları neden dinlemeleri gerektiğini göstermeye çalışmaktadırlar. Yine benzer şekilde fenomenler tarafından kullanılan ortak bir yöntem de kazanç tablolarının paylaşılmasıdır. İlgili kazanç tablolarının onların “diplomaları” olduğu söylenebilir. Fenomenin bu kadar kazandığını gören bir kişi, bu konuda uzman olmasa bu kadar para kazanamayacağını düşünerek kişinin yaptığı şeyleri yapmaya, eğitimlerine katılmaya çalışmaktadır.
Son olarak özdeşlik gücünde etki ajanı, hedefin kendisiyle özdeşleşmesini ve ona rol model olabileceğine dair sinyal vererek kişinin davranışlarını değiştirmektedir. Özdeşim kurulacak kişi ile hedef kitlenin uyumu oldukça önemlidir. Halihazırda zengin bir kişinin kriptodan servetini daha da katlamasıyla geçmişte fakir olan fakat kriptoyla tanıştıktan sonra hayatı değişen ve çok zenginleşen bir kişinin sizde bırakacağı etki aynı değildir.
“Ben de geçmişte sizin gibiydim” vurgusu yapan fenomenler
Kişisel bir yorum olarak insanların fenomenlere kapılmasının en büyük nedenlerinden birisi bana göre özdeşlik gücünden gelmektedir. Çünkü bazı fenomenler (kişileri zan altında bırakmamak adına isim vermeyeceğim fakat tahmin edebilirsiniz) insanlara eskiden onlarla aynı konumda olduklarını, yatırım yapmaya başladıktan sonra zengin olduklarını, bir coin’den 50x-100x yaparak bambaşka bir hayata gözlerini açtığını vurgulayıp durmaktadır.
Türkiye’deki ekonomik konjonktür düşünüldüğünde “onlar gibi birisinin (halktan, maddi durumu o kadar da iyi olmayan)” yatırım yaparak zengin olabildiğini gören bir kişi de benzer yolları denemeye başlamaktadır. En başta verdiğimiz örneği hatırlayacak olursanız A coin’inden 10 kat kâr yapan arkadaşınızla özdeşim kurarak onun yerine sizin olduğunuzu düşünmek, bu sektöre yatırım yapmak açısından oldukça motive edicidir. Üstelik bunu hiçbir şey yapmadan, yalnızca “AL” ve “SAT” tuşlarına basarak yapmak kişiyi daha da heveslendirmektedir.
Kişisel araştırma şart
Özetleyecek olursak kripto fenomenleri yukarıda anlatılan sosyal güç tiplerini bilerek veya bilmeyerek kullanmaktadır. Bizlerin dikkat etmesi gereken en önemli şey bunların farkında olup yatırım davranışlarımızı bu etkilerden arınmış bir şekilde gerçekleştirmektir. Birilerinin size sunmuş olduğu coin’leri almayı tercih edebilirsiniz fakat size sunan kişilerin kişisel geçmişini, bilgi birikimini, sunduğu bilgileri ve bu bilgilerin kaynaklarını araştırmalısınız. İşin ucunda paranız ve hatta belki gelecek için sakladığınız bakiyeniz bulunmakta. Yatırım işi bir oyun değildir, dolayısıyla sizler de aktif olarak yatırım yaptığınız şeyleri takip etmeli ve araştırmalısınız.
