Yaşam tarzında değişim yapmanın tedavisinde büyük önem arz ettiği epilepsi, bugün halen belli çevreler tarafından tam olarak anlaşılabilmiş bir hastalık değil. Halk arasında sara olarak bilinen, ancak “sara nöbetlerinde” yapılması gerekenler hakkında yeterince bilgi sahibi olunmayan bu hastalık hakkında size rehber niteliğinde bir haber hazırladık.
Halk arasında “sara” olarak tanımlanan epilepsi, halen yeterince açıklığa kavuşmuş bir hastalık değil. Epilepsi nöbetlerinde çok dikkatli olunması gerekiyor. Hastayı sarsmak veya bir şeyler koklatmak gibi uygulamaların yapılmaması da önemli. Çünkü sadece birkaç dakika süren epilepsi nöbetinde yapılacak uygulamalar hasta için hayati önem taşıyor. 26 Mart Dünya Epilepsi Farkındalık Günü’nde Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Ayhan Öztürk, epilepsi (sara) hastalığına en çok sorulan sorulara yanıt verdi.
Nörolojik bir hastalık olan epilepside en önemli bulgunun nöbet geçirme şeklinin olduğunu belirten Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Ayhan Öztürk: “Kişi hayatının herhangi bir döneminde, bir defaya mahsus olmak üzere epileptik nöbet geçirebilir ancak bu nöbet bir daha hiç olmayabilir veya değişen sıklıkla tekrarlayabilir. Bu nedenle epilepsi hastalığı, aslında “tekrarlayan” nöbetleri tanımlamak için kullanılır.” diyerek epileptik nöbetlerde en sık görülen bulguları ve ilk yardım için takip edilecek adımları anlattı.
Epilepsi, nörolojik bir hastalık
Epilepsi beyindeki sinir hücrelerinin artmış uyarılabilirliğindeki problemden kaynaklanan tekrarlayıcı ve geçici anormal elektriksel deşarjlar sonucu görülen nörolojik bir hastalıktır.
Nöbet geçirme şekli bulgu için önemli
Bir epilepsi hastasının nöbetinde düşme, vücutta kasılma titreme, bilinç kaybı gibi bulgular görülebilirken özellikle çocukluk çağında sık karşılaşılan bazı epilepsilerde, farkındalık birkaç saniye kadar kapanabilir ve hasta donuk bakmaya başlar.
Epilepsi her yaşta ve her cinsiyette görülebilir
Epilepsi her yaşta görülebilmekle birlikte 20’li yaşlar öncesi ve 60’lı yaşlar sonrasında görülmesi daha sıktır. Epilepsi hastalığı, erkek ve kadınlarda ırk ayrımı olmaksızın eşit olarak görülmektedir. Kişi hayatının herhangi bir döneminde, bir defaya mahsus olmak üzere epileptik nöbet geçirebilir ancak bu nöbet bir daha hiç tekrarlamayabilir veya değişen sıklıkla tekrarlayabilir. Bu nedenle epilepsi hastalığı aslında “tekrarlayan” nöbetleri tanımlamak için kullanılır.
Herhangi bir sebep tespit edilemeyebilir
Epilepsi hastalığı tanısı almış bireylerin yaklaşık olarak yarısında herhangi bir sebep tespit edilemeyebilir. Belli grup hastada ise gebelikte olan beyin gelişim problemleri, doğum sırasındaki nedenler, beyin enfeksiyonları, beyin tümörleri, beyin damar hastalıkları, bazı ilaçlar, zehirlenmeler, aşırı alkol alımı gibi nedenler nöbetlere neden olabilmektedir.
Epilepsinin iki türü var.
Generalize epilepsiler, beynin tüm bölgelerini etkileyen nöbetlerdir. En yaygın görülen alt tipi absans epilepsilerdir. Çocukluk çağında sık karşılaşılan absans epilepsilerde, farkındalık birkaç saniye kadar kapanabilir.
Diğer bir alt tip olan atonik nöbetlerdeyse tüm kaslarda ani bir gevşeme olurken tonik nöbetlerde atonik nöbetlerin aksine tüm kaslar kasılır ve hasta kesilen bir ağacın devrilmesi gibi aniden yere düşer. Fokal epilepsiler ise beynin bir kısmını etkileyen nöbetlerdir.
Epilepsi bölgesi beynin hangi fonksiyonuyla ilgiliyse nöbet sırasında o bölgeye ait belirti ve bulgular gözleniyor.
Epileptik nöbetlerde en sık görülen bulgular
- Vücutta meydana gelen ani kasılmalar
- Şuur kaybı
- Çok seri bir biçimde baş sallama hareketi
- Kol ve bacaklarda bir türlü kontrol edilemeyen sallantılar
- Hızlı bir şekilde göz kırpmak
- Sabit bir noktaya bakmak
- Kısa bir süre seslere ya da konuşmalara tepki verememek
- Korku, anksiyete veya dejavu gibi psikolojik belirtiler
Nöbet öncesi bazı bulgular görülebilir
Bazı alt gruplarda öncü belirtiler görülür. Bunlara “aura” adı verilir. Beynin hangi alanının anormal elektriksel aktiviteyle ilgili olduğunu gösteren bu belirtileri ise şu şekilde sıralayabiliriz;
- Uyuşma
- Hoş olmayan kokular alma
- Görme veya duyma değişiklikleri
- Ani korku hissi
- Mide bulantısı veya midede baskı hissi
Epilepsi nöbetleri genellikle birkaç dakika sürer
Bu süre zarfında nöbet geçiren kişiyi güvende tutmak öncelikli hedef olmalıdır.
İlk yardım için takip edilecek adımlar
- Nöbet bitene ve kişi tamamen uyanana kadar kişiyle birlikte kalmalı ve solunum yollarının açık olduğundan emin olmalısınız.
- Nöbetten sonra kişinin güvenli bir yerde oturmasına yardım etmelisiniz.
- Uyanan ve iletişim kurabilen kişiye basitçe ne olduğunu anlatmalısınız.
- Nöbeti geçiren kişinin rahatlaması için onunla sakince konuşmayı denemelisiniz.
- İlk yardımı yapan kişi olarak çevrenizdeki diğer insanları da sakinleştirmelisiniz ve
- Kişinin eve veya güvenli bir ortama dönmesi sağlamalısınız.
Epilepsi nöbeti sırasında bunları yapmayın
- Paniğe kapılmayın, bağırıp çağırıp korku içinde sağa sola koşturmayın.
- Hasta dilini ısırmadıysa ağzını, çenesini açmaya çalışmayın.
- Dişlerinin arasına parmak sokmaya çalışmayın.
- Dişlerinin arasına kaşık ve benzeri nesneler koymaya çalışmayın.
- Kasılan kol ve bacağı durdurmaya çalışmayın.
- Hastayı sarsmayın ve bir şeyler koklatmaya çalışmayın.
Nöbetler genellikle acil tıbbi müdahale gerektirmez ancak aşağıdaki durumlarda acil yardım istenebilir:
- Hasta daha önce hiç nöbet geçirmemişse,
- Hasta, nöbetten sonra uyanmakta veya nefes almakta güçlük çekiyorsa,
- Nöbet 5 dakikadan uzun sürdüyse,
- Hasta, ilkinden kısa bir süre sonra ikinci bir nöbet geçiriyorsa,
- Nöbet sırasında yaralanırsa,
- Nöbet suda olursa ve
- Hastanın diyabet, kalp hastalığı gibi bir sağlık problemi varsa ya da hamileyse acil yardım istenmelidir.
Kontrolsüz nöbetler hayatı olumsuz etkileyebilir
Kontrolsüz nöbetler hayatı olumsuz etkileyebilmekle birlikte hatta hayatı tehdit edebilmektedir. Nöbetler anksiyete ya da depresyona da sebebiyet verebilir. Bu süreçte hastaların moralini yüksek tutması ve stresten uzak durması özellikle önemlidir.
Epilepsinin tedavi sürecinde dikkat edilmesi gerekenler
Epilepsi hastalarının yaşam tarzında yapacakları değişiklikler tedavi sürecine olumlu yansıyabilmektedir. Bu doğrultuda yapılması gereken yaşam tarzı değişikliklerini şu şekilde özetleyebiliriz:
- Aşırı alkol tüketiminden kaçınmak.
- İlaçları doğru ve doktorunuzun söylediği şekilde almak.
- Nikotin kullanımından uzak durup, sigarayı bırakmak.
- Uykuyu yeterli düzeyde almak. Zira uyku eksikliği ve yetersiz uyku nöbeti tetikleyebilir.
- Egzersiz yapmak.
Tanı koymada nöbeti gören kişinin ayrıntılı ve dikkatli olarak dinlenmesi önemli
Epilepsi hastalığı tanısını tek başına koyduran bir test yoktur. Tanı koymada en önemli nokta hastanın nöbeti hakkında etrafındakilerin verdiği bilgidir. Özellikle nöbeti gören kişinin ayrıntılı ve dikkatli olarak dinlenmesi gereklidir. Sonrasında yapılan ayrıntılı genel ve nörolojik muayene ardından bazı kan tetkikleri ve EEG (elektroensefalografisi) istenir. Tanı konulmasında en önemli tetkiklerden birisi EEG’dir. Beyin Bilgisayarlı Tomografi (BT) veya Beyin Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG) epilepsi nöbetlerine neden olan olayların ya da yapısal bozuklukların ortaya konmasında yardımcı olur.
Epilepsi tedavi edilebilen bir hastalıktır
Tedavinin en önemli amacı nöbetlerin durdurulmasıdır. Tedavide çeşitli ilaçlar kullanılır ve ilaç seçimine karar verirken nöbetin tipi, atakların sıklığı, hastanın yaşı, eşlik eden diğer hastalıkların varlığı önem taşımaktadır. Hastaların çok büyük kısmında ilaç tedavisi ile nöbetler kontrol altına alınır. Belli bir grup ilaç tedavisine dirençli uygun hastada cerrahi tedavi ile de başarılı sonuçlar elde edilmektedir.
