Investing.com – Yatırımcılar, dünyanın en büyük iktisadından gelecek yeni istihdam bilgilerini beklerken ABD pay senedi vadeli süreçleri yeşile döndü. Öbür yandan Sam Bankman-Fried’in yakından takip edilen dolandırıcılık davası bugün başlayacak ve eski FTX kripto para borsası işvereni, muhtemelen ağır bir mahpus cezasıyla karşı karşıya kalacak. Sıkıntı durumdaki emlak şirketi China Evergrande Group (3333) payları, Hong Kong’da süreçlerin kısa mühlet evvel askıya alınmasının akabinde tekrar başlaması ile yükseldi. Yurt içinde enflasyon sayıları açıklandı.
1. Vadeli süreçler yükselişe geçti
ABD pay senedi vadeli süreçleri, Wall Street’teki ana endekslerin hem yeni bir ayı hem de yeni bir çeyreği başlatmak için evvelki seansta karışık seyretmesinin akabinde Salı günü yükseldi.
Dow, S&P 500 ve Nasdaq 100 %0,2 paha kazandı.
Dün, 30 paylı Dow Jones Industrial Average %0,2 bedel kaybederken teknoloji yüklü Nasdaq Composite %0,7 paha kazandı ve gösterge S&P 500 yalnızca marjinal bir yükseliş gösterdi. Üç endeks de Eylül ayını ve üçüncü çeyreği düşüşle kapattı.
Hisse senetlerini baskılayan 10 yıllık Hazine tahvili getirisi, Amerikan fabrika faaliyetlerinin yaklaşık bir yıl içinde en küçük ölçüde daraldığını gösteren dataların akabinde 2007’den beri gördüğü en yüksek düzeyine sıçradı. Getiriler tipik olarak fiyatlar düştükçe artar.
Rakamlar, ABD iktisadında dayanıklılığa işaret ederek Fed’in faiz oranlarını daha uzun bir müddet daha yüksek tutmayı seçebileceği istikametindeki kimi iddiaları destekledi. Geçen hafta Fed’in şahin bir tavır sergilemesi, birçok yatırımcıyı faiz beklentilerini tekrar ayarlamaya ikna etti ve vadeli süreç piyasaları şu anda borçlanma maliyetlerinin gelecek yılın sonunda %4,7 düzeyinde olacağını düşünüyor. Bu da mevcut %5,25 ila %5,50 aralığında olan faizlerde, daha evvel beklenenden daha az indirim yapılması manasına geliyor.
2. İş imkanları bilgileri paylaşılacak
Bugün ekonomik bilgiler cephesinde yatırımcılar, Ağustos ayı için İş İmkanları ve İş Gücü Bölüm Anketini inceleme talihine sahip olacak.
JOLTS olarak isimlendirilen raporun, Ağustos ayında iş ilanlarının 8,8 milyona düştüğünü göstermesi bekleniyor. Bir evvelki ay, sayı neredeyse iki buçuk yılın en düşük düzeyine gerilemiş ve iş gücü piyasasında kademeli bir yavaşlamaya işaret ederek Fed’in Eylül toplantısında faiz oranlarını değiştirmemesi tarafındaki argümanı desteklemişti.
İşten ayrılmalar da 2021 başından bu yana en düşük suratına geriledi ve analistler bu durumu; çalışanların, yeni ve potansiyel olarak daha yüksek fiyatlı fırsatlar için mevcut işlerinden ayrılabileceklerine daha az güvenmeye başladıklarının bir işareti olarak kıymetlendirdi. Ekonomistler, işten ayrılmaların azalmasının, Fed’in son devirdeki faiz artırım kampanyasının ana amacı olan enflasyon üzerindeki üst istikametli baskıyı bir ölçü hafifletebileceğini söyledi.
Yine de Temmuz ayında her işsiz bireye 1,51 iş durumu düşerken iş gücü şartları sıkılığını koruyordu. Bu oran, Haziran ayındaki 1,54’e nazaran düşmüş olsa da iş gücü piyasasının çok fazla enflasyon yaratmaması için gerekli olduğu düşünülen 1,0-1,2 aralığının üzerinde kaldı.
3. Sam Bankman-Fried’ın dolandırıcılık davası başlıyor
Sam Bankman-Fried‘ın dolandırıcılık davasının bugün heyet seçimiyle başlaması planlanırken gözden düşmüş kripto para hükümdarı, bir asırdan fazla mahpus cezasıyla birlikte gelen cezai suçlamalarla karşı karşıya.
Halen Brooklyn’de tutuklu bulunan Bankman-Fried, hedge fonu Alameda Research’teki kayıpları karşılamak için FTX kripto borsası aracılığıyla milyarlarca dolarlık müşteri mevduatını çalmakla suçlanıyor. Eski milyarder, yedi dolandırıcılık ve komplo suçlamasını kabul etmedi.
FTX’teki aksiyonlarının, sırf hata kastı içermeyen yanılgılar olduğunu söylemesi bekleniyor. Şu anda iflas etmiş olan FTX, Kasım 2022’de müşteri fonlarında 9 milyar dolara kadar kayba yol açan bir başarısızlıkla çöktü.
Bankman-Fried’in bu tezine, ortalarında eski Alameda şefi ve bir devir aşk yaşadığı Caroline Ellison‘ın da bulunduğu eski meslektaşları karşı çıkacaktır. Eski FTX yöneticileri Gary Wang ve Nishad Singh ile birlikte Ellison da hatasını kabul etti ve Bankman-Fried aleyhinde tabir vermeye hazırlanıyor.
4. Evergrande payları, Hong Kong’da süreçlerin tekrar başlaması ile yükseldi
China Evergrande Group payları, Hong Kong’da tekrar süreç görmeye başladıktan sonra %42’ye varan bir artış gösterdi.
Yönetim Konseyi Lideri Hui Ka Yan‘ın polis nezareti altında olduğuna dair basında çıkan haberlerin akabinde Çin’in değerli emlak dalını sarsan borç krizinin timsali haline gelen kümenin payları, geçtiğimiz Perşembe günü sürece kapatılmıştı. Evergrande daha sonra Hui’nin belirtilmemiş kabahatler nedeniyle bir soruşturmaya tabi olduğunu söyledi.
Bu hafta Wall Street Journal, Evergrande’nin yarım kalan projelerini tamamlamakta zorlanırken Hui Ka Yan’ın varlıklarını offshore’a aktardığı kuşkusuyla soruşturulduğunu bildirdi. Dün Evergrande, “şirketle ilgili olarak açıklanması gereken diğer bir iç bilgi olmadığını” söyledi.
Grup, daha evvel yaptığı açıklamada resmi bir soruşturmanın yeni borç ihracını engellediğini ve memleketler arası kreditörlere olan borçlarının tekrar yapılandırılması planını oldukça bozduğunu söylemişti.
Evergrande payları, 17 aylık duraklamanın akabinde süreçlerin tekrar başlatıldığı Ağustos ayından bu yana pahasının yaklaşık dörtte üçünü kaybetti.
5. Petrol üç haftanın en düşük düzeyine indikten sonra karışık seyretti
Petrol fiyatları, kısmen yüksek faiz oranlarının ham petrol talebini nasıl etkileyebileceğine dair telaşlar nedeniyle bir evvelki seansta üç haftanın en düşük düzeyine geriledikten sonra bugün yatay çizgide seyretti.
WTI %0,1 artışla 88,88 dolardan süreç görürken Brent ufak bir düşüşle 90,69 dolara geriledi.
Dün açıklanan ekonomik bilgiler, Fed’in faiz oranlarını daha uzun mühlet yüksek tutmayı tercih edebileceği istikametinde beklentileri artırarak ABD dolarının öteki para ünitelerinden oluşan bir sepet karşısında yükselmesine neden oldu. Hem daha yüksek borçlanma maliyetleri hem de daha güçlü bir ABD doları beklentisi, petrolü başka para ünitelerine sahip alıcılar için daha değerli hale getirip talebi vurabilir.
Türkiye Güç Bakanının bu hafta Irak’tan gelen ve yaklaşık yarım yıldır askıya alınan bir boru çizgisinin faaliyetlerine tekrar başlayacağını açıklaması, fiyatlar üzerinde daha da baskı yarattı. Bu durum, Suudi Arabistan ve Rusya’nın, üretim kesintilerini 2023 sonuna kadar uzatma kararı almalarıyla şekillenen arz görünümünü kısmen bulanıklaştırdı.
6. Yurt içinde TÜFE %61, ÜFE %47 artış gösterdi
Türkiye İstatistik Kurumu, Eylül ayına ait enflasyon sayılarını açıkladı. Bilgilere nazaran tüketici enflasyonu yıllık %61,53, aylık %4,75 oldu.
Ana harcama kümelerine nazaran incelendiğinde, bir evvelki yılın tıpkı ayına nazaran en düşük artış %20,16 ile konutta yaşandı. Başka yandan lokanta ve oteller kümesinde ise %92,48 oranında bir artış gözlemlendi.
2023 yılı Eylül ayında ana harcama kümeleri prestijiyle bir evvelki aya nazaran en düşük artış %2,59 ile giysi ve ayakkabı kümesinde yaşandı. En yüksek artış ise %30,27 ile eğitim kategorisinde kaydedildi.
ÜFE raporuna göre ise yurt içi üretici fiyat endeksi, bir evvelki aya göre %3,40 artış kaydetti. Yıllık artış oranı da %47,44 olarak belirlendi. Böylece ÜFE’deki görünüm üç aylık yükseliş devrinin akabinde Eylül’de yavaşlamış oldu.
Sanayici ne istiyor?
“Dünyada ekonomik ve politik olarak değişken süreç ve koşullara tanıklık ediyoruz” diyen Zorlu Holding Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Zorlu, Türkiye’nin dünyadaki güçlü konumunu koruyabilmek için teknoloji ve inovasyonla katma değer üreten ekonomik yapısını özellikle sanayide gerçekleştireceği yatırımlarla desteklemesi gerektiğini vurguladı. Katma değerli ihracatı tüm ekonominin ana unsuru haline getirmek gerektiğine dikkat çeken Zorlu, “Bu konuda dünya çapında başarılı şirketlerimiz var. Diğer taraftan dünyada da yaşanan gelişmeleri yakından takip etmeliyiz. Sanayisiz bir ülke düşünülemez. Sanayi istihdam ve ihracat demek. O nedenle sanayimizi ihracat odaklı olarak dönüştürmeliyiz. Bunun merkezinde de daha fazla katma değer üretmek olmalı. Ekonomimize katkı sağlayan tüm şirketler için hazırlanacak teşvik politikalarıyla topyekûn bir değişim ve dönüşüm sağlamalıyız” dedi. Zorlu’ya göre bu, Türkiye’yi yeni dünya düzeninde katma değerli ihracat yapan ve sürdürülebilir büyüme sağlayan bir ülke haline getirecek.
“Artık rekabetçilikte sanayi odaklı, üretim odaklı yeni bir hikâye yazmalı, büyümeden ziyade kalkınma odaklı bir ekonomik modele geçmeliyiz” diyen TÜRKONFED Başkanı Süleyman Sönmez, asıl gündem olan ekonomiye dönülmesi gerektiğini vurguladı. İş dünyasının finansmana erişim ve genel ekonomik beklentilerini ölçmek üzere yılın her çeyreğinde yaptıkları anketin 2023 yılı ilk çeyrek sonuçlarını açıklayan Sönmez, bu dönemde her 4 işletmeden 3’ünün krediye erişmekte zorlandığını, her 10 işletmeden 8’inin ise uygulanan mali ve finansal tedbirlerden olumsuz etkilendiğini söyledi. Sönmez, “Çıkan sonuç, başta KOBİ’ler olmak üzere işletmeler açısından 2022 yılından bu yana şartların daha da ağırlaştığını gösteriyor. Her 3 işletmeden 1’i işletme sermayesi ihtiyacını banka kredileri veya tedarikçi ve müşterilerinden aldığı finansman ile karşılıyor. Her 4 işletmeden 3’ü krediye erişimin zorlaştığını ifade ediyor. Seçim öncesi açıklanan 350 milyar TL’lik KGF kredilerinin miktarını yeterli görmeyenlerin oranı yüzde 85 olurken, işletmelerin yüzde 74’ü de KGF kredilerine erişimin zorlaştığını belirtiyor.”
Türkiye Makine Federasyonu (MAKFED) Başkanı Adnan Dalgakıran, cari açığı orta ve uzun vadede çözecek bir politikanın ortaya konması ve kararlılıkla uygulanması gerektiğinin altını çizdi. Dalgakıran, ciddi teşviklere rağmen, sanayi üretimini orta ve yüksek teknolojili üretime yönlendirilmediğini söyledi. Dalgakıran, “Yurt dışından orta ve yüksek teknoloji yatırımı yapacak şirketleri çekelim. Nitelikli insan kaynağını yurt içinde kalması için ikna etmeliyiz. Uzun vadeli düşük faizli kredilerin de yatırımları özendireceğini düşünüyoruz” dedi. Krediye erişimin zorlaştırılmaması, döviz kurunun da gerçek değerine ulaşması gerektiğini söyleyen Dalgakıran, “Sene başından beri döviz artışı yüzde 10’da kalırken, TL bazı maliyetler yüzde 50 arttı. Bu da ihracatçının artık para kazanamaz, rekabet edemez hale gelmesine neden oluyor. Ana problem cari açık olduğuna göre, ülkeye giren dövizi yükseltmek, çıkan dövizi de azaltmalıyız. Ara malı ithalatı giderek yükseliyor. Kurların düşük kalması, üretmek yerine dışarıdan ithal etmeyi özendiren bir durum. İçinde bulunduğumuz durumla tam bir tezat teşkil ediyor” dedi. Türkiye’nin ithal ettiği ürünlerin yüzde 70’ini, iç piyasada ürettiği halde ithal ettiğini söyleyen Dalgakıran, Türk sanayisini orta ve yüksek teknolojilere taşıyacak sektörlerin makine, elektronik ve yazılım sektörü olduğunu belirtti.
Yeni ekonomi yönetiminin odak noktasının ‘üretim’ olması gerektiğini söyleyen Türkiye Un Sanayicileri Federasyonu (TUSAF) Başkanı Haluk Tezcan, finansman desteklerinin de üretim ve istihdam odaklı olması gerekliliğine işaret etti. Tezcan, bölgelere göre değil sektörlere göre teşvik verilmesini istedi. Tezcan, “Hangi sektörler katma değer yaratacaksa o sektöre teşvik sistemine geçilmeli. Türkiye’de un fabrikası fazlalığı var. Un fabrikasına teşvik verilmesi bir anlam ifade etmiyor. Türkiye’nin üretemeyip ithal ettiği sektörlerde üretimi artıracak işletmelerin desteklenmesi gerekiyor. İthalatı azaltıp üretimi artıracak alanlarda gelişmeliyiz” dedi. Gıda sektörünün yılda 1 milyar dolardan fazla ithalatı olduğuna dikkat çeken Tezcan, şunları söyledi: “Hangi ürünler yapılacaksa belirlenip onlara teşvik sağlanmalı. Ürettiğimiz fındık, üzüm, buğday unu gibi ürünleri markalaştırıp dünya sofralarına ulaştırmalıyız. Kimya ve atık sektörü olarak yapabileceğimiz birçok farklı yatırım alanlarımız var. Örneğin cip üretimi var, burada hükümetin bir politikası olmalı.”
Yeni dönemde verilen teşviklerin bölgeselden çok Türkiye’nin ihtiyaçlarına ve katma değerli üretim odaklı olması gerektiğine işaret eden PAGEV Başkanı Yavuz Eroğlu, “Türkiye’nin şu anda asıl ihtiyacı ürün üretmek. Teşvik modeli seçilirken özellikle teknoloji odaklı olmalı” dedi. Türk iş dünyasının şu anda asıl probleminin finansal kaynak olduğunu kaydeden Eroğlu, sınırlı kaynaklar nedeniyle de orta ve yüksek teknoloji ürünlerinin krediye ulaşımının kolaylaştırılması gerektiğini belirtti.
İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamülleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) eski Başkanı Murat Akyüz, cari açığın azaltılmasına vurgu yaptı. Türk Lirası bazlı maliyetlerin arttığına işaret eden Akyüz, sanayicinin enerji maliyetlerini aşağıda çekmede yenilenebilir enerji kaynaklarının önemine vurgu yaptı. Murat Akyüz, şunları söyledi: “GES ve RES gibi güneş ve rüzgar santrallerine sanayicinin erişmesi çok zor olmaya başladı. Kiralık alanlar var ancak, buradaki üretimleri taşıyacak elektrik hatları yok. Sanayici GES ve RES’le yapmak istediği enerji yatırımlarını yapamaz hale geldi. Bunu finansmanıyla ilgili de sıkıntılar var. Öte yandan şirketlerimizi biran önce karbon nötr hale getirmek için elektrikli araçlara teşvik vermeliyiz. Firmaların yatırımlarına teşvik edici uzun vadeli yeni politikalar belirlemeliyiz. Orta yüksek teknolojili ürün yatırımlarına daha yüksek teşvik vermeliyiz. Bugün domates, salça üreticisiyle, domatesten likopeni çekip kanser tedavisinde kullanan ya da vitamin üretenlere aynı teşvik veriliyor. Teknoloji seviyelerine göre teşvik mekanizmaları oluşturulmalı. Üretilen bir ürün varsa, üretilmeyen bir ürün için teşviklerle yönlendirici olunmalı. ‘Sen farklı bir şey yap ona göre teşvik verelim’ gibi yönlendirme yapılması gerekiyor.”